Oliwa, najbardziej na północ wysunięta dzielnica Gdańska, rozbudowała się na szerokiej równinie, rozciągającej się od podnóża stromej miejscami, ponad 100 m wysokiej, krawędzi wzniesień morenowych, do ok. 3 km odległego morskiego brzegu. Przez teren jej przepływa bystry Potok Oliwski, do którego nieco wcześniej uchodzą wody trzech innych strumieni, zraszających dna odrębnych dolinek polodowcowych. Minąwszy Oliwę, Potok Oliwski uchodzi w Jelitkowie do Zatoki Gdańskiej. Dolinami wymienionych strug zbiegają z wysoczyzny stare drogi, z których najbardziej północna, posiadająca obecnie asfaltową nawierzchnię, była niegdyś traktem pocztowym i do początku XIX w. główną arterią komunikacyjną prowadzącą z Pomorza Zachodniego przez Oliwę do odległego od niej o 9 km Gdańska.
     Przy wylocie doliny Potoku Oliwskiego na równinę, u podnóża 101 m wysokiego wzniesienia o dawnej nazwie Pachołek, założone zostało pod koniec XII w. opactwo cysterskie na obszarze zamieszkanym nieprzerwanie od ostatniego okresu brązu (900—700 lat p.n.e.). Fundatorami klasztoru byli książęta gdańsko-pomorscy, którzy mieli tu, jak chce tradycja, posiadać zameczek myśliwski, w miejscu na którym wznosi się stary pałac opacki.
     W 1186 r. przybył do Oliwy z Kołbacza na Pomorzu Zachodnim konwent cysterski i w dwa lata później, 18 marca 1188 r., otrzymał od księcia gdańskiego Sambora I pisemny akt nadania szeregu korzystnych przywilejów oraz 7 wiosek, których nazwy w dokumencie według łacińskiej transkrypcji wyglądają następująco: Salcowitz, Clambowi, Sterkow, Stanowe, Gransowi i Sincimitz, czyli zapewne Salkowice, Kłębowo, Starkowo, Stanowo, Gransowo i Sincimice.
     Darowizna Sambora oraz liczne i hojne późniejsze nadania uczyniły klasztor niezmiernie bogatym, które to bogactwo pomnażali cystersi wskutek umiejętnej gospodarki. Nagromadzone zasoby materialne pozwoliły im rozpocząć budowę wielkiego zespołu klasztornego. Budowę kontynuowano przez całe stulecia, m.in. w związku z powtarzającymi się i niszczącymi napadami, najpierw Prusów w latach 1226 i 1236, następnie Krzyżaków w latach 1243, 1247 i 1252, później husytów w 1433 r., mszczących się na klasztorze za sprzyjanie królowi polskiemu gdańszczan w 1577 r. oraz Szwedów w XVII w. Ogromne szkody wyrządził także klasztorowi pożar, niszcząc w 1350 r. kościół i część zabudowań opactwa.
     W okresie panowania krzyżackiego następuje zniemczenie się konwentu, który usiłuje wspierać antypolskie poczynania zakonu. Wskutek tego klasztor został zniszczony w czasie wojny polsko-krzyżackiej przez wspierających Jagiełłę husytów, a następnie w XV w. wypędzono z klasztoru jednego z opatów oddanego Krzyżakom.
     Stosunki poprawiły się dopiero w XVI w., po objęciu stanowiska opata przez przyjaznego Polsce Kacpra Geschkau w 1569 r. W okresie buntu Gdańska za Stefana Batorego cystersi przypłacili swoją przychylność wobec Polski ograbieniem i zniszczeniem przez gdańszczan kościoła i klasztoru. Napad ten kosztował Gdańsk 20 tys. złotych odszkodowania.
     Dziełem cystersów były młyny nad Potokiem Oliwskim, zakładane zapewne już od XII w. Później powstaje tych młynów znacznie więcej, już głównie dzięki gdańskim przedsiębiorcom, którzy na wydzierżawionych od klasztoru gruntach budują młyny zbożowe, kuźnice żelaza i miedzi, folusze, papiernie, prochownie, młyny do kory drzewnej itp. Największy rozwój tych zakładów następuje w XVI i w początkach XVII w., kiedy nad Potokiem Oliwskim czynnych jest ponad 20 młynów, w tym 13 lub 14 kuźnic. By uzyskać odpowiedni do poruszania zakładu spadek wody, spiętrzano ją tamami, obok których wznoszono młyny; przy nich z kolei powstawały domki majstrów i czeladników, a niekiedy dworki właścicieli. Wzdłuż całego niemal potoku powstał z czasem łańcuch stawów, których woda stanowiła źródło energii poruszającej młyny.
     Młyny upadają pod koniec XIX w. nie wytrzymując konkurencji z nowoczesnym wielkim przemysłem, podejmującym masową produkcję. Pozostałością są 3 czynne do dziś młyny zbożowe, ruina pracującej do 1947 r. kuźnicy żelaza, odbudowywanej obecnie przez Muzeum Techniki NOT w Warszawie, 2 zabytkowe dworki i kilka budynków gospodarczych oraz stare domki przy ul. Kwietnej, niegdyś osiedlu pracowników młynów. Zachowało się również kilkanaście stawów przeważnie osuszonych oraz zniszczone częściowo tamy, upusty i stawidła.
     Opactwo oliwskie gościło wielokrotnie wybitne osobistości, najczęściej polskich władców i innych dostojników świeckich i duchownych. Był tu prawdopodobnie Władysław Łokietek, a później niewątpliwie Kazimierz Jagiellończyk, przyjmujący tu hołdy od rycerstwa Ziemi Puckiej. Niegdyś, we wczesnym średniowieczu, częstymi gośćmi musieli tu być fundatorowie klasztoru — książęta gdańsko-pomorscy.
     W 1587 r. w kościele oliwskim zaprzysiągł pacta conventa przybywający ze Szwecji król Zygmunt III. Po raz drugi król był w Oliwie w towarzystwie żony Anny, która uzyskała nawet prawo wstępu za klauzurę. Było to w 1594 r. Po raz trzeci przybywa Zygmunt III do Oliwy w 1598 r. i jest gościem opata przez 5 tygodni i wreszcie po raz ostatni w 1623 r.
     Odwiedzał również Oliwę w 1635 r. Władysław IV, a w następnym roku królewicz Jan Kazimierz.
     Niezwykle uroczyście podejmował opat Aleksander Kęsowski w lutym 1646 r. przybywającą z Francji do Polski jej królową, Marię Ludwikę Gonzagę. Na powitanie jej przybrano kościół i rezydencję opata, w której spędziła noc, arrasami z warszawskiego zamku, nadesłanymi wcześniej przez króla Władysława IV. Po raz drugi goszcząca tu Maria Ludwika w 1651 r., już jako żona Jana Kazimierza i w jego towarzystwie, podejmowana była wystawną ucztą przez tego samego opata.
     Częstymi gośćmi Oliwy bywali obydwoje królestwo w pamiętnym roku zawarcia pokoju polsko-szwedzkiego, kończącego ciężki okres wyniszczających kraj wojen. Od stycznia 1660 r. toczyły się w klasztorze oliwskim uciążliwe rokowania między komisarzami polskimi i szwedzkimi w obecności mediatorów francuskich i delegatów zainteresowanych dworów. Królestwo przebywają w tym czasie w pobliskim dworku w Karlikowie (dziś południowa część Sopotu). Składają jednak od czasu do czasu wizyty klasztorowi, ostatni raz 2 maja 1660 r. w przeddzień podpisania umowy pokojowej.
     Na pamiątkę zakończenia rokowań i zawarcia pokoju w murach klasztoru oliwskiego opat Kęsowski wmurował okazałą tablicę z czarnego marmuru przy wejściu z krużganków do kościoła, podobno w miejscu, na którym nastąpiła wymiana dokumentów między pogodzonymi stronami.
     Dwukrotnie odwiedził Oliwę król Jan III Sobieski w 1677 i 1678 r., podejmowany wraz z żoną Marysieńką przez opata Łoknickiego. Z kolei bawił tu starający się o polski tron książę Conti i odbywał narady ze swoimi zwolennikami. Opatem był wówczas Michał Hacki, zwolennik Augusta II Sasa, którego niezwykle gościnnie przyjmował w rok później na terenie opactwa. Drugi raz odwiedził August II Oliwę w 1716 r.
     Przez dziesięć dni rezydował w klasztorze oliwskim w 1734 r. król August III w związku z zakończeniem oblężenia Gdańska po opuszczeniu Polski przez Stanisława Leszczyńskiego. Wówczas, 25 lipca, przybyła tu delegacja zwyciężonego miasta, by prosić o łaskę i przebaczenie. Następnego dnia korzyli się polscy panowie, zwolennicy Leszczyńskiego. Wieczorem odbyła się niesłychanie wystawna uczta w iluminowanym parku, przy dźwiękach chórów i kapel. W czasie uczty August III sławił swoją protektorkę, carycę Annę Iwanównę.
     Niedługo już po tych wydarzeniach trwały pomyślne dla Oliwy czasy. Jeszcze tylko rządy ostatniego opata Jacka Rybińskiego przyniosły krótki okres rozwoju, zadokumentowany zbudowaniem okazałego pałacu i urządzeniem według najnowszej mody starego parku oraz ufundowaniem słynnych organów.
     Po pierwszym rozbiorze Polski nastąpiła konfiskata majątków klasztornych przez rząd pruski, co przyniosło zupełne zubożenie konwentu. W 1807 r. w klasztorze mieścił się lazaret wojsk napoleońskich i być może leczyli się tu żołnierze polscy. Tytularnymi opatami byli wówczas kolejno Hohenzollernowie Karol i Józef, piastujący równocześnie godność biskupów chełmińskich i warmińskich.
     W 1831 r. nastąpiła kasata klasztoru, przekazanie kościoła parafii katolickiej i rozbiórka części budynków.
     Po 1772 r. Oliwa stała się samodzielną gminą, której wójt urzędował przez długi czas w gotyckim Domu Bramnym opactwa. W 1831 r. liczyła ok. tysiąca mieszkańców. Rozwój jej był bardzo powolny i przyrost ludności niewielki. W 1872 r. doprowadzono tu z Gdańska tramwaj konny, w dwa lata później zlikwidowany jako nieopłacalny. W 1870 r. zbudowano linię kolejową z Gdańska przez Oliwę do Koszalina. Szosa połączyła Oliwę z Gdańskiem jeszcze ok. 1820 r. Stopniowo zaczęło rozwijać się dawne przyklasztorne osiedle, zamieszkane przez ludność robotniczą, zatrudnioną w gdańskich zakładach pracy. Chętnie też osiedlali się tu renciści i emeryci, szukający zacisza, oddalonego od ruchu miejskiego. Stopniowo buduje się nowe ulice i wprowadza urządzenia użyteczności publicznej, zwłaszcza po przekształceniu się Oliwy na osiedle w 1874 r. W 1901 r. połączono znów Oliwę z Gdańskiem tramwajem elektrycznym, którego odgałęzienie do Jełitkowa zbudowano w 1908 r. Od tej pory datuje się przekształcanie tej nadmorskiej osady w kąpielisko, gdzie zbudowano okazałe, zniszczone w czasie ostatniej wojny molo.
     W 1926 r. włączono Oliwę do Gdańska. W tym samym roku utworzona została samodzielna diecezja gdańska z siedzibą kurii biskupiej w Oliwie. Poklasztorny kościół cystersów stał się wówczas kościołem katedralnym. Przed samą wojną liczyła Oliwa około 17 tys. mieszkańców; była to w dużym procencie ludność polska, odwiecznie tu zamieszkała lub napływająca z sąsiednich wsi kaszubskich.
     Po 1945 r. Oliwa stała się głównym skupiskiem ludności napływającej do Gdańska z głębi kraju. Wkrótce już liczba jej mieszkańców powiększyła się znacznie, a obecnie wynosi ok. 50 tys. Dla ludności tej pobudowano szereg osiedli mieszkaniowych w różnych częściach dzielnicy, a ostatnio rozbudowuje się największą na jej terenie nową dzielnicę między torem kolejowym a morzem — jedno z najciekawiej rozwiązywanych osiedli mieszkaniowych na terenie kraju. Od istniejącej tu niegdyś starej osady słowiańskiej uzyskało ono nazwę Przymorza. Obok domów mieszkalnych powstały na terenie Oliwy liczne, niewielkie zakłady pracy, kilka szkół i przedszkoli oraz wiele placówek usługowych. Odbudowano miejscowe zabytki, przede wszystkim Pałac Opacki na siedzibę Muzeum Etnograficznego oraz starą gotycką Szafarnię, gdzie rezydują władze administracyjne diecezji i parafii. Rozebrany został niestety dawny szpitalik-przytułek św. Łazarza z ok. 1660 r., w związku z przebudową szosy z Gdańska do Gdyni. Zanotować tu trzeba wzmiankowane wyżej założenie Ogrodu Botanicznego w uporządkowanym Parku Oliwskim oraz Ogrodu Zoologicznego o przepięknym położeniu wśród zalesionych wzniesień. W projekcie jest również założenie muzeum skansenowskiego w znanej z uroku Dolinie Radości. Znacznie rozszerzona zostanie przestrzeń parku na tereny nadmorskie i leśne wzgórza oliwskie.
     Przewiduje się, że Oliwa liczyć będzie w przyszłości ok. 70 tys. mieszkańców. Będzie to niewątpliwie jedna z najpiękniejszych, jeśli nie najpiękniejsza, dzielnica Wielkiego Gdańska.

     Oliwa należy do najpopularniejszych miejscowości na wybrzeżu i znana jest szeroko na terenie całego kraju. Spieszą tu każdego roku setki tysięcy turystów, odwiedzają jej pełne uroku zakątki malarze i miłośnicy natury, znajdują tu wiele materiału do badań historycy sztuki i architekci, spieszą również do niej melomani, by usłyszeć koncerty na słynnych XVIII-wiecznych organach. Nadmienić trzeba, że oliwska plaża pod Jelitkowem jako najmniej zatłoczona daje możliwości najlepszego wypoczynku nad morzem.
     Pierwsze kroki po przybyciu do Oliwy kierują wszyscy przede wszystkim na teren dawnego opactwa cysterskiego, by poznać jego sławne zabytki i wspaniałą oprawę zachowanego zespołu architektonicznego w postaci pięknego parku. Główną uwagę zwraca wielki kościół poklasztorny, od 1926 r. katedra diecezji gdańskiej. Otacza ją oraz przylegający do niej od południa trój skrzydłowy budynek dawnej siedziby cystersów, obecnie seminarium biskupiego, wysoki mur obronny, pochodzący częściowo może jeszcze z XIV w. i późniejszy z XVI i XVII w. W jego najokazalej się przedstawiającej części północnej, obok której prowadzi z parku zaciszna uliczka, widać zachowane strzelnice, a w narożniku północno-zachodnim utworzono rodzaj baszty obronnej. Te partie muru pochodzą z 1608 r., kiedy to prowadzono kosztowne prace, mające zapewnić bezpieczeństwo bogatemu opactwu.
     Główne wejście do katedry znajduje się w obróconej ku zachodowi fasadzie kościoła. Architektura tej fasady zaskakuje surowością i prostotą form. Składa się na nią nadzwyczaj skromnie przyozdobiona sztukateriami i zwieńczona rokokowym szczytem ściana, której boczne obramowanie tworzą dwie ośmioboczne wieżyczki bez hełmów (zniszczonych w 1945 r.), pozbawione jakiegokolwiek rozczłonkowania przy pomocy wnęk, a podziurawione jedynie okienkami doprowadzającymi światło na klatki schodowe. Dysonansem wśród tych surowych form jest barokowy portal z kamienia, wprawiony w 1688 r. na polecenie opata Michała Hackiego.
     Obecny kształt kościoła pochodzi z czasów jego rozbudowy przeprowadzonej po pożarze w 1350 r. Jest to obecnie prawdopodobnie najdłuższa budowla sakralna w Polsce, długości zewnętrznej 107 m, a wewnętrznej 97,6 m. Świątynia jest niewspółmiernie wąska w stosunku do swojej długości, szerokość naw wynosi 19 m, w tym nawy głównej zaledwie 8,3 m przy 17,7 m jej wysokości. Wnętrze składa się z 3 naw, transeptu, prezbiterium i nawy obiegowej, czyli ambitu. Nawa południowa jest krótsza o 4 przęsła od północnej i znacznie od niej węższa. Kościół posiada 3 kaplice pochodzące z różnych okresów.
     Niezmiernie interesująca jest historia budowy świątyni. Najpierw ok. 1200 r. wzniesiono małe oratorium, tworzące dziś dolną część dwu pierwszych od strony transeptu przęseł prezbiterium. Nakrywało ją sklepienie krzyżowe, którego ślad uwidoczniono przed paru laty na południowej ścianie tej części kościoła. W pierwszej połowie XIII w. dobudowano w dwu etapach transept i podwyższono oratorium o ok. 3 m. W tym samym okresie wzniesiono trójnawowy korpus zachodni o 4 przęsłach przy zastosowaniu tzw. systemu wiązanego, tzn., że jednemu przęsłu nawy głównej odpowiadały dwa naw bocznych, które nakryto sklepieniami krzyżowymi. Druga połowa XIII w. przynosi przedłużenie kościoła ku zachodowi o dalsze dwa przęsła w nawach bocznych i jedno w nawie głównej. Równocześnie przedłużono o dwa przęsła prezbiterium i zbudowano pierwszy, węższy od dzisiejszego ambit. Po pożarze w 1350 r., może pod koniec XIV lub w XV w., nastąpiło dalsze przedłużenie korpusu zachodniego o 4 przęsła, zbudowanie wieżyczek od zachodu i rozszerzenie północnej nawy. Przedłużono również prezbiterium o dalsze dwa przęsła i zbudowano istniejącą do dziś nawę obiegową. Prócz tego podwyższono nawę główną, transept i prezbiterium o ok. 5 metrów. Nawy głównej i transeptu nie zasklepiono. Te ostatnie uzyskały dzisiejsze sklepienia w 1582 r. Przy południowo-wschodnim krańcu obejścia powstała w XV w. kaplica Sw. Krzyża. W 1600 r. zbudowano na skrzyżowaniu naw i transeptu sygnaturkę, a następnie naprawiono zrujnowane przez gdańszczan wieżyczki zachodnie. W 1612 wzniesiona została przy północnej nawie kaplica Chrzcielna i zapewne nieco wcześniej kaplica Mariacka, nazywana też Polską, przytykająca do zachodniej części nawy głównej. W 1634—1636 r. położono istniejącą do dziś posadzkę, w 1691 r. zbudowano kryptę pod prezbiterium, a w 1771 nadano dzisiejszy wystrój zachodniej fasadzie kościoła.
     Przytykający od południa do kościoła klasztor składa się z krużganków wzniesionych w XIV w. i obiegających czworoboczny wirydarz. Do wschodniego krużganku przytyka zakrystia i kapitularz pochodzące z XIII w. Całe skrzydło południowe zajmuje wielki refektarz, którego sklepienia renesansowe pochodzą z 1594 r. Na jednym ze wsporników widnieje orzeł polski. Ściany zdobią malowidła, m.in. fryz portretowy 50 opatów oliwskich.
     W południowo-zachodnim narożu budynku znajduje się między innymi pomieszczeniami mały refektarz, miejsce pertraktacji pokojowych polsko-szwedzkich w 1660. Mieści się tu renesansowy stół, według tradycji ten, na którym podpisano pokój oliwski. Pozostałe skrzydło zachodnie i górne pomieszczenia zostały całkowicie przebudowane i rozbudowane.
     Bardzo bogate wyposażenie katedry pochodzi głównie z XVI, XVII i XVIII w., reprezentując sztukę okresu renesansu, baroku i rokoka. Wyposażenie wcześniejsze, gotyckie zniszczało podczas pożarów lub zostało rozgrabione przez gdańszczan w 1577 r. i później Szwedów. Fundatorami istniejącego obecnie wystroju byli głównie polscy opaci, a przede wszystkim Dawid Konarski (1589—1616), Jan Grabiński (1630—1638), Aleksander Kęsowski (1641—1667), Michał Hacki (1683—1703) i Jacek Rybiński (1740— 1782).
     Na szczególne wyróżnienie zasługują następujące dzieła sztuki:
     W prezbiterium: wielki barokowy ołtarz fundacji opata Hackiego z 1688 r. W ołtarzu mieści się obraz wybitnego malarza gdańskiego XVII w. Andrzeja Stecha. Cenną pamiątką są XVI-wieczne malowidła na ścianach, przedstawiające postacie fundatorów i dobroczyńców klasztoru oliwskiego. Na północnej ścianie umieścił nieznany malarz wyobrażenia książąt gdańsko pomorskich, a na południowej czterech królów polskich oraz dwóch dostojników niemieckich. Są to malowidła o niewielkiej wartości artystycznej. Na nich wisiały do niedawna, malowane na deskach i ujęte w monumentalną oprawę renesansową, portrety tych samych osób i nadto jeszcze dwóch królów polskich pędzla Hermana Hana z 1613 r. Zdjęte przed kilku laty przy renowacji kościoła przechowywane są w jednym z pomieszczeń przykościelnych.
     Cenną ozdobę świątyni stanowią wielkie, wyrzeźbione z drzewa przez miejscowych zakonników stalle z 1604 r.
     W transepcie północnym znajduje się najcenniejsze dzieło kościoła — renesansowy ołtarz, niegdyś główny, fundacji mnicha Rafała Kosa. Polichromię ołtarza wykonał malarz gdański Wolfgang Sporer. Według niektórych badaczy niemieckich ma on być również twórcą tego ołtarza. Naprzeciw tego zabytku stoi piękna renesansowa ława z końca XVI w., fundacji opata Dawida Konarskiego.
     W północnej nawie zwraca uwagę okazały grobowiec rodziny Kosów, uchodzący za dzieło Wilhelma van den Błocka z ok. 1620 r. Być może jednak niektóre postacie wyszły spod dłuta innego artysty.
     W południowej części nawy obiegowej mieści się grobowiec książąt pomorskich, ufundowany przez Dawida Konarskiego w 1615 r. W sąsiedztwie ustawiono barokowy baldachim z bogatym reliefowym haftem, pochodzący z 1716 r.
     Znajdujące się w nawie północnej, obejściu i transeptach ołtarze marmurowe ufundowali przeważnie opaci w XVII i XVIII w. Ich wartość artystyczna jest różna, podobnie jak i wartość umieszczonych w nich obrazów. Nazwisk ich twórców nie przechowały znane dotychczas źródła.
     Osobną wzmiankę poświęcić należy znanym organom oliwskim. Ufundował je opat Jacek Rybiński, a wykonał Jan Wulf z Ornety, który rozpocząwszy budowę instrumentu wstąpił do zakonu i przybrał imię Michał. Organom poświęcił on 25 lat życia, budując je od 1763 do 1788 r. Prospekt organowy wyrzeźbili bracia zakonni Gross i Alanus. Organy Wulfa miały 3 klawiatury, 83 rejestry, w tym 32 rejestry pedałów, 5 tys. piszczałek z drzewa lub cyny. Później przy dalszej rozbudowie dodano kilka rejestrów i pewną liczbę piszczałek.
     Osobliwością instrumentu są uruchamiane w czasie gry, umieszczone na prospekcie, słońca i gwiazdy oraz trzymane przez aniołki trąbki i dzwoneczki.

     Park w Oliwie jest obok zespołu zabytkowego przedmiotem wielkiego zainteresowania zarówno znawców i miłośników architektury ogrodów ozdobnych, jak i tłumów gdańszczan, przybywających tu masowo w dni świąteczne.
     Pierwsze założenie parkowe musiało powstać kilkaset lat temu, na co wskazywało istnienie do niedawna bardzo starych drzew w jego północnej części. Na obszarze tym powstał w XVIII w., ok. 200 lat temu z inicjatywy opata Jacka Rybińskiego, nowy ogród ozdobny, wzorowany na modnych ówcześnie rokokowych parkach. Jego część zachowała się najlepiej przed frontonem nowego Pałacu Opackiego. Pod koniec XVIII stulecia powstała północno-wschodnia część parku w angielskim stylu. Z dawnych iście barokowych urządzeń pozostały tylko takie atrakcje, jak groty szeptów, wodospad, „książęcy" widok na morze, dwa wzgórki, altana, a przede wszystkim liczne, ciekawie rozwiązane alejki drzew strzyżonych, cenne okazy drzew i krzewów zaaklimatyzowanych na tym terenie. Zachowany został dawny układ XVIII-wiecznego założenia ogrodowego z trawnikami, klombami i kwietnikami. Z XVIII w. pochodzi również palmiarnia rozbudowana w 1954 i 1964 r. W jej sąsiedztwie znajduje się ogródek skalny, założony już w XX w. i otwarty przed kilku laty duży ogród botaniczny.
     W oprawie parkowej mieści się dwuskrzydłowy Pałac Opacki, odbudowany przez Muzeum Pomorskie w Gdańsku w latach 1958—1965 na siedzibę oddziału etnograficznego. Składa się on ze starego pałacu, pochodzącego najprawdopodobniej z XV w. oraz nowego, zwróconego na południe. Nowy pałac polecił zbudować opat Jacek Rybiński. W 1945 r. opuszczający Oliwę Niemcy podpalili cały obiekt, będący wówczas siedzibą muzeum historycznego ziemi gdańskiej.
     Na terenie parku znajdują się nadto: spichrz opacki z 1723 r., obecnie składnica konserwatorska; w sąsiedztwie stoi zajęta na ten sam cel stajnia z XVIII w. Obok znajduje się wiatrak służący dawniej do odwadniania Żuław, przeniesiony tu w 1933 r.
     Przechadzka ulicą Polanki, niegdyś starą drogą do Gdańska, prowadzi w pobliżu dawnych XVIII-wiecznych dworów patrycjuszy gdańskich, obecnie siedzib różnych instytucji. Z istniejących niegdyś przy ul. Polanki w Oliwie 8 dworów zachowało się 5, a obok nich ślady pięknych niegdyś ogrodów ozdobnych.
     Wspaniały widok na Oliwę i otoczenie roztacza się ze 101 m wysokiego cypla wysoczyzny, noszącego starą nazwę Pachołek. Stała tam dawniej wieża widokowa, zburzona w 1945 r. przez wojska niemieckie.