NID Oddział w Gdańsku: Karta biała. Zespół "Dworu I" ul. Polanki nr 125. Rok wykonania karty: 1995 (J. Potylicka).

M. Kilarski, F. Mamuszka, J. Stankiewicz, Zabytki miasta Gdańska, Oliwa, Gdańsk 1956:

DWÓR I. (Polanki nr 125). Budynek główny z końca XVIII w., klasycystyczny, piętrowy, z przodu i z tyłu kolumnowe ganki, kolumny zdobią też sień. Drzwi wejściowe oraz szereg drzwi wewnętrznych o formach klasycystycznych. Od północy piętrowy budynek oficyny, również jeszcze z XVIII w. wraz z przyległym doń skrzydłem partero­wym, które przykrywa mansardowy dach. Wokół dworu założenie parkowe, liczne stare drzewa, m.in. stary dąb 300-letni oraz dwie aleje lipowe. Od wschodu dwa małe stawy, od zachodu duży staw, obok strzelnica. Przy ulicy klasycystyczny murowany pawilon ogrodowy z uszkodzonym (brak jednej kolumny) drewnianym portykiem od strony parku.

Adam Kromer, "Oliwa", Gdańsk 2007, str. 238-240 (za zgodą autora):

Dwór I (Polanki 125)

Dwór I, czyli pierwsza z patrycjuszowskich rezydencji od strony katedry i Starego Rynku, sąsiadująca niemal z kościołem ojców cystersów, należy obecnie do Lasów Państwowych. Posiadłość ta do drugiej wojny światowej pyszniła się nazwą „Montbrillant”. Po wojnie Komisja Ustalania Nazw Miejscowych zaproponowała nazwę „Biała Górka” i taka nazwa została urzędowo zatwierdzona, choć zapewne większość mieszkańców Oliwy nie tylko jej nie używa, lecz nawet nie zna.

Od ulicy Polanki do dworu prowadzi stroma alejka lipowa wzdłuż parku. Główny budynek zespołu dworskiego pochodzi z XVIII wieku, był jednak później przebudowywany. Jest to klasycystyczny w bryle, piętrowy pałacyk przykryty mansardowym dachem z dwoma kolumnowymi gankami. Po północnej stronie pałacyku znajduje się pochodzący z XVIII wieku piętrowy budynek oficyny z przylegającym parterowym skrzydłem przykrytym mansardowym dachem z czterema lukarnami.

Pierwsza wzmianka o tej posiadłości pochodzi z połowy XVII wieku. Wtedy to Simon Schlep kupił (za zgodą klasztoru oliwskiego) grunt od kowala Mertena Kulika. Gdy posiadłość była własnością rodu Engelke (od roku 1654), powstał parterowy dworek i ogród. Kolejnymi właścicielami posesji byli (od 1721 roku) Beniamin, a po nim Jan Gotfryd Walterowie. Zapewne wtedy wzniesiono murowany dwór, a ogród zamieniono w park. W 1740 roku posiadłość odkupił Ernest Gottlieb Dorne (wtedy przypuszczalnie powstał nowy budynek dworu), a od końca XVIII do połowy XIX wieku należała do burmistrza Joachima Wilhelma Weickmanna i jego rodziny. Gdy kilka lat przed drugą wojną właścicielem był Horst Wunzig, gościło we dworze Niemieckie Towarzystwo Strzeleckie. Oprócz głównych budynków przetrwał także klasycystyczny pawilonik ogrodowy przylegający niemal do samej jezdni. Wspaniałą oprawę dworu stanowił niegdyś ozdobny ogród, ze skarpami, stawami i fontanną. Jeszcze dziś pozostałości po parku dają wyobrażenie o minionej świetności. Niewątpliwie rewitalizacja parku pozwoliłaby całej rezydencji zabłysnąć dawnym blaskiem.



Ernst Behre, Danziger Bürgerbuch, Danzig 1927.
Zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej.

Zobacz: Z albumu Ernsta Behrego, DawnaOliwa.pl


1. Hof in Oliva bei Danzig - Besitz von Großeltern Elise und Ernst Behre.
Dwór I w Oliwie pod Gdańskiem - własność dziadków Elise i Ernst Behre.
Fragment fotografii (z albumu) wykonanej w 1923 roku.
Zbiory Piotra Leżyńskiego.



Polecamy (Dwory):
Hans Reichow, "Alte burgerliche Gartenkunst..., Berlin 1927
Heinz Voellner, "Oliva", Danzig 1938 (str 27-32)
Kilarski, Mauszka, Stankiewicz, "Oliva", Gdańsk 1956 (str 29-30)
Fr. Mamuszka, "Oliwa. Okruchy z dziejów...", Gdańsk 1985 (57-60)
Adam Kromer, "Oliwa", Gdańsk 2007 (str 235-253)
Jerzy Samp, "Gdańskie dwory i pałace", Gdask 2009 (str 98-135)
Jan Daniluk, "SS w Gdańsku", Gdańsk 2013 (str. 77-82)
Zygmunt Iwicki, "Bedeker Oliwski", cz. II, Gdańsk 2018 (str 44-50)
Marcin Gawlicki, "Polanki. Podmiejskie...", Gdansk 2019

Zobacz:
Dwór I, DawnaOliwa.pl
Adam Kromer, Dwór I, Trojmiasto.pl
Dwór I „Monbrillant”, gedanopedia.pl
Unikatowe zdjęcia oliwskiego dworu, 2015
Andrzej Januszajtis, "Historie sławnych ludzi z Polanek"
Anna Jakubowska Galeria Dworu I, DawnaOliwa.pl
Otwarcie historycznego widoku z Dworu I, 2016
Polanki. Podmiejskie... - wykład prof. Marcina Gawlickiego, 2019

Pomniki przyrody:
559 - Sosny czarne - 2 szt. / ul. Polanki 125 - za budynkiem Dworu I.
121 - Dąb / ul. Polanki 125 - teren parku koło pałacyku.
133 - Topole - 2 szt. / ul. Polanki 125.

Mieszkańcy w 1897 roku (Pelonken I Hof 1):
Hoecherl, Aloys.

Mieszkańcy w 1898 roku (Pelonken I Hof):
Danneil, Friedrich, pens. Chausseeauff.

Mieszkańcy w 1898 roku (Pelonken I Hof 1):
Grönkowski, August, Pensionär. Hoecherl, Aloys, Rentier.

W 1909 roku letników przyjmowali (Pelonken I): Goerig (4 osoby) i Höcherl (10 osób).