Pawilon przed parkiem. Róg obecnej al. Grunwaldzkiej i ul. Rybińskiego. Wysłono w 1916 roku.   Ze strony www.Allegro.pl.


Pawilon przed parkiem. Róg obecnej al. Grunwaldzkiej i ul. Rybińskiego. Wysłono w 1919 roku.   Zbiory Krzysztofa Gryndera.


Pawilon przed parkiem. Róg obecnej al. Grunwaldzkiej i ul. Rybińskiego. Lata 50. XX. w.   Archiwum DawnaOliwa.pl.

Na stronie:
Plan Ogrodu Opackiego z 1792 roku
"Festyn charytatywny w Parku Oliwskim ", 1913
Pompecki Bruno, "Im Schloßgarten zu Oliva", 1920
"Odsłonięcie pomnika poległych (1914-1918) w Parku...", 1924
Keyser Erich, "Das Schloß Oliva", Danzig 1930
Voellner Heinz, Oliva, Danzig 1938
Mamuszka Franciszek, "Oliwa", Warszawa 1953
Mamuszka Franciszek, "Oliwa (wykz zabytków...)", Gdańsk 1957
MN w Gdańsku, "Galeria Współczesnej Rzeźby...", Gdańsk 1978
Klamann, Sikora, "Park im. A. Mickiewicza...", Jantarowe... 2/1993

Zobacz:
Gedanopedia, "Park oliwski im. Adama Mickiewicza"
Gedanopedia, "Pałac Opatów"
Gedanopedia, "Staatliches Landesmuseum für Danziger..."
FB Grażka, "Erich Wocke", 2022
YouTube, "Erich Wocke", 2023
Keyser Erich, dr Jan Daniluk, 2023

Franciszek Mamuszka, Jerzy Stankiewicz, "Oliwa. Dzieje i zabytki", Gdańsk 1959, str. 70-74:












Franciszek Mamuszka, "Oliwa. Okruchy z dziejów, zabytki", Gdańsk 1985, str. 144-146:

Pałac Opacki

Nowy Pałac Opacki zwrócony frontem na południe stanowi tło dla francuskiej części parku oliwskiego i sąsiaduje, a nawet łączy się krytym przejściem, z wschodnią częścią ambitu katedry. Prostopadle do niego ustawiony i stykający się z nim Stary Pałac Opacki obrócony jest swoją wschodnią fasadą i północną ścianą szczytową do angielskiej części parku, a frontem do dziedzińca pałacowego. Ten dawny cour d'honneur wybrukowany był kamieniami polnymi. Położony w niewiadomym czasie bruk odkryto niedawno na głębokości około 50 cm.

Stary Pałac Opacki wznosi się w miejscu, na którym według tradycji klasztornej, odnotowanej w Rocznikach klasztoru oliwskiego, stał zameczek książąt pomorskich - domum principum, ubi consueverant habitare fundatores huius monasterii... Istniejący obecnie, w znacznej części gotycki budynek z średniowieczną piwnicą zasklepioną pochodzi niewątpliwie przynajmniej z XV w.

W 1 poł. XVII w. wzniesiono na miejscu obecnego nowego pałacu niską parterową rezydencję dla opata Jana Grabińskiego, W 1646 r. nocowała w niej królowa Maria Ludwika, podążająca drogą lądową z Francji przez Gdańsk do Warszawy. Nową siedzibę opacką zbudowano na tejże parceli przed 1740 r. na zlecenie opata Franciszka Zaleskiego. Powstała wówczas również parterowa budowla z ryzalitem od strony północnej, zachowanym prawdopodobnie do dzisiaj. Być może, iż przy wykorzystaniu dolnych partii murów tego dworku wzniesiono w latach 1754-1756 dzisiejszy nowy Pałac Opacki dla ostatniego już opata oliwskiego - Jacka Rybińskiego. Stanął wówczas obiekt piętrowy, z otwartą na parterze galerią od strony ogrodu. Była ona jakby jego przedłużeniem do wnętrza pałacyku. Układ pierwotny i wystrój wnętrza z czasów Rybińskiego opisał znany podróżnik Johann Bernouilli, przyjmowany gościnnie przez opata.

Kolejnymi mieszkańcami pałacu byli po śmierci Rybińskiego w 1782 r. Karl, a następnie Joseph Hohenzollernowie, mianowani opatami przez pruskiego króla. Gdy w 1836 r. zmarł drugi z nich, pałac przez dłuższy czas stał pustką. Dopiero w 1869 r. osiadła w nim i mieszkała do 1888 r. Maria Hohenzollern, kuzynka króla pruskiego. Z jej polecenia zamurowano zachodnią część arkad galerii ogrodowej. Po zgonie księżniczki pałac zajmowali tylko dorywczo dygnitarze pruscy.

W 1919 r. Aleksander Majkowski, korzystając z przeprowadzanego oddziału pruskich posesji między Polskę i Wolne Miasto Gdańsk, zabiegał o przydział poopackiej rezydencji Polsce, z myślą o umieszczeniu w mej zbiorów z sopockiego Muzeum Kaszubsko-Pomorskiego, otwartego przezeń w 1913 r. Zamiaru tego nie zrealizował, gdyż pałac przyznano władzom Oliwy, a te przeznaczyły go na biura i mieszkania. Z kolei zamierzały otworzyć w nim lokal rozrywkowy z winiarnią w gotyckiej piwnicy i ogródkiem kawiarnianym w parku. Usiłowano też uruchomić w pałacu kasyno gry. Te barbarzyńskie projekty odrzuciły władze Wolnego Miasta. W 1926 r. przeprowadzono rewaloryzację zabytku i 1 V 1927 r. otwarto w jego wnętrzu placówkę muzealną (Staatliche Landesmuseum fur Danziger Geschichte) z ekspozycjami ukazującymi w fałszywym naświetleniu dzieje ziemi gdańskiej.

Pod koniec wojny Niemcy przekształcili pałac na magazyn materiałów wojskowych. W ostatniej chwili przed ucieczką podpalili budynek, z którego pozostały jedynie wypalone ściany. Na początku lat 60 pałac został odbudowany staraniem Muzeum Pomorskiego w Gdańsku. Gdy obiekt był już ukończony i trwały prace przygotowawcze do otwarcia ekspozycji etnograficznych w gotyckiej części pałacu, decydenci wojewódzcy oddali ją na siedzibę Instytutowi Budownictwa Wodnego PAN.

W następstwie tego ogromne zbiory etnograficzne pozostały w magazynach, zamiast służyć społeczeństwu. W XVIII-wiecznym pałacu Muzeum Pomorskie urządziło w 1965 r. wystawę sztuki ludowej Pomorza Gdańskiego. Na piętrze natomiast eksponowane są wystawy czasowe malarstwa współczesnego.

Franciszek Mamuszka, "Oliwa. Okruchy z dziejów, zabytki", Gdańsk 1985, str. 147-150:

Park (poopacki) im. Adama Mickiewicza

Sławny z urody park oliwski sięga swoimi początkami co najmniej XV w., ale obecny swój kształt i szatę roślinną uzyskał głównie w XVIII i XIX w. Poważne uzupełnienia i rewaloryzacje kontynuowane były rów-nież i w obecnym stuleciu. Pierwsze twórcze formowanie stylowego założenia parkowego nastąpiło z inicjatywy ostatniego opata, Jacka Rybińskiego, estety i znawcy sztuki, także ogrodniczej. Jego zamysł utworzenia ozdobnego ogrodu zrealizował Kazimierz Dębiński z Kocka, architekt i ogrodnik, wzorujący się na kanonach stworzonych przez francuskiego mistrza architektury ogrodowej Andre Le Notre'a (1613-1700), m.in. twórcę ogrodów ozdobnych w rezydencji Ludwika XIV w Wersalu. Wyrazem tego było wprowadzenie do planu oliwskiego parku dwuosiowości, dalekich perspektyw - jednej na morze, drugiej na ul. Polanki, dziś zasłoniętej zabudową. Wykorzystał również takie elementy krajobrazowe, jak koryto Potoku Oliwskiego i naturalne stawy oraz istniejące zadrzewienie.

Przed frontonem świeżo zbudowanego Pałacu Opackiego (patrz: hasło) Dębiński urządził parter kwiatowo-trawnikowy, obramowany z dwu stron grabowymi szpalerami i ozdobiony na narożach stożkami strzyżonych cisów. W 1977 r. ta część parku uzyskała dodatek w postaci odlanego z brązu posążku Bachusa jako elementu fontanny. Otwarta i wypełniona roślinami ozdobnymi galeria pałacu kompono-wała się z parterem ogrodowym i samym pałacem w malowniczą całość. Od południa zamykał omawiane założenie Staw Łabędzi, wykorzystywany obecnie na hodowlę ryb.

Poprzecznie do tej osi północ-południe poprowadzona została monumentalna, strzyżona aleja lipowa, przechodząca ku wschodowi w dwa szpalery lipowe, tworzące dzięki sztucznemu wygięciu koron drzew tzw. bindaże, rodzaj cienistych tuneli. Obramowują one wydłużony staw, przez który przepływa prawie niedostrzegalnie drobny ciek, poza stawami skanalizowany. Od głównej drogi parku między ścianami alei i szpalerów, a więc po osi wschód-zachód roztaczał się widok na morze, uzyskany dzięki likwidacji istniejących na dalszym planie drzew czy innych zasłon.

Z wielką aleją sąsiaduje w jej części zachodniej urocza sztuczna dolinka, dawny paradyz, czyli raj. Otaczają to zagłębienie zespoły pięknych starych drzew, m.in. magnolie i modrzewie, a na południowej stronie nadto azalie i rododendrony, wspaniale ukwiecone w porze wiosennej. W zachodnim zamknięciu dolinki ustawiono w 1955 r. popiersie Adama Mickiewicza na stulecie jego zgonu. Wtedy również nadano parkowi jego dzisiejszą nazwę. Od stóp pomnika ciągnie się ku wschodowi trawnik ujęty w ramię dróżek i ukwiecony rabatami. Tuż obok dolinki, w zboczach sztucznej wyniosłości terenu, zachowały się wieczne groty szeptów, czyli ustawione idealnie naprzeciw siebie muszle akustyczne.

Na wschód od paradyzu, tuż za główną drogą parku, znajdował się ongiś labirynt z plątaniną ścieżek pośród krzewów i drewnianym zwierzyńcem - legendarnymi stworami wspinającymi się po drzewach. Na północ od labiryntu wzniesiono oranżerię, mieszczącą dziś cieplarnię z egzotycznymi roślinami i palmiarnią rozbudowaną w latach 50, a następnie w 1984/5 r. Obok tego budynku warto obejrzeć cenne alpinarium, założone w 1910 r. i uporządkowane po zniszczeniach w okresie wojny. Dalej na wschód rozciąga się obszerny Ogród Botaniczny z poletkami roślin ozdobnych i leczniczych, założony w 1956 r.

Na północny zachód od części francuskiej parku i pałacu rozprzestrzenia się obszerniejsza, krajobrazowa część ogrodu ozdobnego. Założenie to jest dziełem ogrodnika z Berlina, Salzmanna, sprowadzonego pod koniec XVIII w. przez Karla Hohenzollerna. Z dawnych elementów parkowych tej części zachowały się jedynie dwa zadrzewione pagórki i duży staw w kształcie litery L, przez który przepływa Potok Oliwski. Przy jego wylocie ze stawu urządzono kaskadę spadającą z szumem po głazach. W tym miejscu stał do końca XVI w. jeden z młynów oliwskich produkujący drut. Opodal wznosi się mały pawilonik ogrodowy, zbudowany w 1981 r. na miejscu starszego. W tej części parku, zajętej przez obszerne trawniki, widnieją malownicze grupy drzew, a wśród nich kilka olbrzymich okazów, starszych niż park Rybińskiego.

Nazwy drzew, m.in. pochodzących z różnych obszarów kuli ziemskiej, można przeczytać na tabliczkach. Przykładowo wymienić warto wspaniałe modrzewie, olbrzymie kasztanowce, chmielograby, jarzębinę szwedzką, tulipanowce, daglezje, miłorząb i inne. Głównie tę część parku wzbogacono ostatnio ekspozycją rzeźby współczesnej (patrz: hasło).

Franciszek Mamuszka, "Oliwa. Okruchy z dziejów, zabytki", Gdańsk 1985, str. 64-65:

Ekspozycja rzeźby w parku oliwskim

Wczesną wiosną 1976 r. otwarta została w parku oliwskim Galeria Współczesnej Rzeźby Gdańskiej. Powstała z inicjatywy gdańskich artystów rzeźbiarzy i Muzeum Narodowego w Gdańsku, przy poparciu Ministerstwa Kultury i Sztuki oraz Urzędu Miejskiego w Gdańsku. W plenerze zrealizowali ją J. W. Bradtke, W. Jankowski i W. Pietroń. Na wystawę złożyły się prace 15 rzeźbiarzy. Ich nazwiska wyryte są na mosiężnych tabliczkach umocowanych przed rzeźbami. Galeria oliwska jest kolejną tego rodzaju ekspozycją w kraju podkrakowskiej, poznańskiej i łódzkiej oraz paru pomniejszych, na przykład w Parku Północnym w Sopocie, czy głośnej kiedyś, pionierskiej ekspozycji form przestrzennych w Elblągu.

Oliwska wystawa umiejscowiona została głównie we wschodniej i północnej części parku, urządzonej według angielskich krajobrazowo-architektonicznych kanonów sztuki ogrodniczej. W części francuskiej natomiast, przed południową fasadą Pałacu Opackiego, stanęły wcześniej, niezależnie od ekspozycji z 1976 r., dwie monumentalnie potraktowane postacie książąt pomorskich Świętopełka II (1217-1266) i Mściwuja II (1271-1294). Wykuł je w granicie popularny rzeźbiarz gdański Alfons Łosowski. Nadto na cokole fontanny ustawiono odlaną w brązie wdzięczną figurkę chłopca z kielichem w ręku.

Rzeźby galerii wkomponowano mniej lub bardziej trafnie w tło zespołów drzew i krzewów, pośród trawników, a nawet na tafli rozległego stawu parkowego. Przechodzący dróżkami mają możność obejrzeć wyeksponowane dzieła, podziwiać lub krytykować je w zależności od przeżywanych doznań. Wśród eksponowanych dzieł wyróżnia się pełna ekspresji statua "Niobe" Janiny Stefanowicz-Schmidt czy filigranowa w swych kształtach, wysmukła "Bogini trawy" Alfreda Wiśniewskiego. Przyciąga uwagę abstrakcyjna, a przecież niemal realistyczna "Ławica" Zdzisława Kosedy i wytworne w swym subtelnym kształcie, jakby trzepoczące się w łagodnym wietrze "Żagle" Adama Smolany. Przemawia silnie do wrażliwego widza pełne lirycznego wdzięku "Macierzyństwo" Zygmunta Kępskiego, wzruszają wyrywające się z kamiennego tworzywa do istnienia i rozkoszy postacie Adama i Ewy. Pełne jest dziewczęcego wdzięku "Przedwiośnie" Anny Pietrowiec, zdaje się drgać życiem granitowy "Tors" Stanisława Homo-Popławskiego.

Tworzywem artystów był brąz, granit, blacha stalowa, piaskowiec, kamionka i tworzywa sztuczne. Brak dzieł z najszlachetniejszego materiału rzeźbiarskiego, jakim jest drewno, źle niestety znoszące plener.

Niegdyś, w XVIII w., urządzona była w opackim ogrodzie ozdobnym galeria rzeźby, groteskowej raczej i bezwartościowej prawdopodobnie pod względem artystycznym. Były to zwierzęta i różnego rodzaju fantastyczne monstra umieszczone na ziemi i drzewach dla ozdoby labiryntu. Istniejąca obecnie w parku ekspozycja jest cennym wkładem współczesnych artystów gdańskich, uzupełniającym piękno sztuki ogrodniczej, stworzonej przed dwustu laty przez polskiego opata Jacka Rybińskiego.


Adam Kromer, "Oliwa", Gdańsk 2007, str. 182-193 (za zgodą autora):

VII. Park Oliwski im. Adama Mickiewicza

Rekreacyjny park przy dawnym klasztorze mieści się pomiędzy ulicą opata Jacka Rybińskiego od południa i ulicą Opacką od północy. Od zachodu przy lega do dawnych murów obronnych okalających archikatedrę i Gdańskie Seminarium Duchowne. Od wschodu częściowo graniczy z torowiskiem tramwajowym przy Grunwaldzkiej, a częściowo opiera się o teren dawnej rezydencji ogrodnika. Zajmujący powierzchnię około trzynastu hektarów park każdego dnia chętnie odwiedzany jest przez gdańszczan i turystów.

Prapoczątków parku należy szukać na przełomie XII i XIII wieku, kiedy powstało cysterskie opactwo w Oli- wie. Zakonnicy zapewne już wtedy założyli przyklasztorny ogród użytkowy, być może nadając jakiejś jego części charakter ozdobny. Ogród w pełni rekreacyjno- ozdobny zaczął powstawać w związku z wybudowaniem rezydencji opata, o której źródła wspominają od końca XVI wieku. To właśnie w tym ozdobnym ogrodzie przy rezydencji opata Franciszka Zaleskiego król August III Sas wydał 26 lipca 1734 roku imieninową ucztę na cześć swojej protektorki, carycy Anny Iwanownej. Niestety, nie możemy wiele powiedzieć o wyglądzie ówczesnego ogrodu, choć nie mógł być pośledni, skoro król wybrał go na miejsce biesiady.

Dzisiejszy kształt w dużej mierze zawdzięcza park ostatnim opatom oliwskim. To z inicjatywy opata Jacka Rybińskiego powstał w latach 1754-1756 nowy budynek pałacu opackiego, a kilka lat później nowa wersja przypałacowego ogrodu. Projekt ogrodnika Hentschla (wzorowany na ogrodach przy Pałacu Błękitnym w Warszawie) zrealizował architekt i ogrodnik Kazimierz Dembiński z Kocka, który wcześniej pracował przy ogrodach w Wilanowie. Powstała wtedy barokowa część parku, dziś nazywana częścią francuską. Przed frontem pałacu utworzono wspaniały parter ogrodowy skierowany na południe. Ozdobiony fontanną i popiersiami książąt pomorskich dłuta Alfonsa Losowskiego, które to rzeźby ustawiono w parku w 1967 roku, najpiękniej prezentuje się w słoneczne południe, gdy słońce oświetla ściany Pałacu Opatów. Parter ogrodowy otwiera się w stronę dużego prostokątnego stawu usytuowanego prostopadle, wzdłuż osi wschodnio-zachodniej. Przed wojną staw ten kojarzony był z ozdobnymi rybami i nazywany był "stawem złotych rybek". Dziś również wśród wielkich karpi pływających w stawie wypatrzyć można "złote" odmiany ryb, choć staw raczej kojarzy się z łabędziami i kaczkami, których dokarmianie stało się jedną z atrakcji parku. Wzdłuż tej samej osi powstała Aleja Lipowa. Jej przedłużeniem na wschodnim końcu jest ujęty szpalerem drzew staw, który przez długie lata tworzył wspaniałą iluzję niejednokrotnie wspomina ną przez podróżników bawiących w Oliwie. Patrząc w kierunku wschodnim odnosiło się wrażenie, że staw łączy się z wodami odległej o kilka kilometrów Zatoki Gdańskiej. Przez długie dziesięciolecia dbano, by nic nie zakłócało iluzji. W świetle Książęcego Widoku, jak nazywano aleję i jej przedłużenie, nie budowano żadnego obiektu i nie sadzono drzew. Niestety, współcześni goście parku muszą użyć wyobraźni, by na końcu osi widokowej zobaczyć zasłonięte obecnie morze.

Równolegle do stawu i Alei Lipowej powstał jeszcze jeden parter ogrodowy. Umiejscowiony w sztucznej dolince sprawia wrażenie nieco odizolowanego od reszty ogrodu. Może spokój tej części parku sprawił, że nazwano ją Rajem. Przy jednej z alejek tej części parku znalazły się Groty Szeptów. Charakterystyczne muszle usytuowane naprzeciw siebie po dwóch stronach alejki mają tę właściwość, że stojący w nich, zwróceni plecami do siebie rozmówcy, mogą się porozumiewać ze sobą szeptem. Jeśli tylko nic nie przecina linii pomiędzy muszlami, głos odbity od ścian konchy słyszalny jest w przeciwległej muszli.

W 1772 roku wraz z pierwszym rozbiorem Polski Oliwa znalazła się pod panowaniem pruskim. W 1782 roku, po śmierci opata Rybińskiego, król pruski mianował opatem swojego krewnego Karola Hohenzollerna-Hechingena. Często, zupełnie niesłusznie, pomija się jego rolę w tworzeniu parku w Oliwie. To właśnie on sprowadził do Oliwy Jana Jerzego Saltzmanna, syna nadwornego ogrodnika, twórcy królewskich ogrodów w Poczdamie. Saltzmann (jego imię nosiła przed wojną dzisiejsza ulica Opacka) nadał ogrodowi nowy charakter. Zgodnie z ówczesną modą starał się imitować naturę na podstawie popularnych w tych czasach, choć nie całkiem prawdziwych, wyobrażeniach o chińskich ogrodach. W północnej części parku, dziś zwanej chińsko-angielską (lub angielską), stworzone zostały kręte ścieżki i zbiorniki wodne naśladujące dziką przyrodę. Powstało sporo altan, pawilonów, "świątyń" i innych urządzeń parkowych, których przedstawienia znamy z zachowanego planu parku z 1792 roku, sygnowanego herbem Hohenzollernów. Pozostałością po tamtych ozdobach są dwa sztuczne pagórki po północnej stronie parku i kaskada na Potoku Oliwskim, która najprawdopodobniej powstała w miejscu istniejącego tutaj do XVI wieku dawnego młyna.

Joanna Schopenhauer, matka wielkiego filozofa, wspomina z rozbawieniem inną atrakcję parku - "zwierzyniec" urządzony przez opata:

Straszliwe chińskie i indyjskie bożki wyszczerzały twarze ku przechodniom z różanych altan. Groźne niedźwiedzie z drzewa, pomalowane na kolor naturalny, wdrapywały się na pnie starych drzew. Małpy, wiewiórki, papugi- wszystko z tej samej wytwórni - siedziały na gałęziach. Nie brakło lwów i tygrysów, jak gdyby w zamiarze przedstawienia tu plastycznie, w ogromnych wymiarach całej historii naturalnej Raffa. A przecież na ironię w słowach nie można było sobie tu pozwolić, choć trudno było przy tym sobie odmówić niedostrzegalnego uśmieszku Ale właściciel i wynalazca tych osobliwości znajdował w tym sam tyle czysto dziecięcej radości, tak stale się trudził o przyjemność innych, zupełnie mu nie znanych ludzi, że byłoby barbarzyństwem tę jego przyjemność niszczyć ostrą krytyką.

Niewątpliwą zasługą Karola Hohenzollerna i jego ogrodnika było zagospodarowanie wzgórza Pachołek, nazwanego Górą Karola (Karlsberg) od imienia opata. Włączone w obręb posiadłości opackich w 1793 roku stało się częścią parku, dzięki czemu park nie kończył się po stronie północnej wyraźną granicą, ale miał swoje przedłużenie, którego ukoronowaniem był pawilon widokowy na szczycie wzgórza. Ta część założenia parkowego przechodziła niezauważalnie w naturalny las. Wypada wspomnieć, że pewien wpływ na kształt oliwskiego parku mógł mieć miłośnik ogrodów, biskup Ignacy Krasicki, który był częstym gościem zarówno opata Rybińskiego, jak i Karola Hohenzollerna.

W 1803 roku ostatnim już opatem w Oliwie został Józef Hohenzollern-Hechingen, który otrzymał to stanowisko, wraz z długami, po swoim stryju. Klasztor został skasowany w 1831 roku, ale Józef Hohenzollern pozostał właścicielem pałacu i parku do swojej śmierci w 1836 roku. Park przeszedł wtedy na własność państwa pruskiego, a inspektorem mianowano Gustawa Schöndorfa. Nowy zarządca opiekował się parkiem do 1881 roku i sprowadził do Oliwy dużo roślin egzotycznych. Usunął część zniszczonych już urządzeń parkowych. Pod jego zarządem park nabrał charakteru ogrodu dendrologiczno-krajobrazowego.

Kolejne zmiany w parku to dzieło inspektora Ericha Wocke, zarządzającego ogrodem w latach 1899-1929. W pobliżu starej oranżerii, w miejsce dawnego labiryntu, utworzył około 1910 roku alpinarium i sprowadził do Oliwy szereg alpejskich roślin. Sama oranżeria została przebudowana w tym czasie w cieplarnię i niedużą palmiarnię, rozbudowywaną kilkakrotnie po drugiej wojnie. Erich Wocke zgromadził w alpinarium rośliny ze wszystkich stron świata, które w naturalnych warunkach rosną jedynie w górach.

Popularność oliwskiego parku wzrosła, gdy w 1925 roku Oliwa stała się siedzibą biskupa gdańskiego, a pocysterski kościół został podniesiony do rangi katedry oraz gdy w 1927 roku w Pałacu Opatów otworzono placówkę muzealną. Pomimo że rok 1945 przyniósł Oliwie stosunkowo niewiele zniszczeń, zwłaszcza w porównaniu z innymi dzielnicami Gdańska, to jednak ucierpiała roślinność parku. Stało się tak dlatego, że Niemcy próbowali powstrzymać natarcie żołnierzy radzieckich w bezpośredniej bliskości parku, na obecnej ulicy Jacka Rybińskiego.

Po wojnie park został wpisany do rejestru ochrony zabytków przyrody województwa gdańskiego, a w 1971 roku do rejestru zabytków miasta Gdańska. 1 listopada 1946 roku powstała w parku Stacja Aklimatyzacji Roślin. W latach 1952-1956 założony został Ogród Botaniczny. W sezonie letnim jest on udostępniany zwiedzającym wraz z palmiarnią i alpinarium. Tabliczki z nazwami roślin są cennym uzupełnieniem zbiorów botanicznych. Podobne tabliczki swego czasu umieszczono na drzewach w całym parku. Dziś zdekompletowane wymagałyby uzupełnień.

W 1955 roku, w stulecie śmierci autora Pana Tadeusza, park otrzymał imię Adama Mickiewicza. Kamienne popiersie poety wyrzeźbione przez Franciszka Drozda, według projektu Konstantego Lecha, odsłonięto następnego roku w zakątku zwanym Rajem.

Wiosną 1976 roku w parku znalazła miejsce Galeria Współczesnej Rzeźby Gdańskiej. Ekspozycja powstała z inicjatywy gdańskich rzeźbiarzy i Muzeum Narodowego w Gdańsku, o czym informuje tablica umieszczona na ścianie Pałacu Opatów. Różnorodne dzieła kilkunastu artystów umieszczone w naturalnym otoczeniu tak bardzo wrosły w tło parku, że dziś trudno wyobrazić sobie park bez nich. Niestety, nie można znaleźć mosiężnych tabliczek z nazwiskami artystów i tytułami rzeźb. Co więcej, łupem złodziei padają także same dzieła. W ten sposób zniknęła z parku subtelna "Bogini traw" czy pełen metafory "Grzech". W 1981 roku odbudowano jedną z altan parkowych. Przebudowana w późniejszych latach jest dzisiaj miejscem plenerowych koncertów.

Najmłodszą częścią parku jest położony na południowo-zachodnim krańcu fragment pomiędzy ulicą opata Jacka Rybińskiego a budynkiem Gdańskiego Seminarium Duchownego. Dawniej znajdował się tu użytkowy ogród cysterskiego konwentu. Po wielu pracach rewaloryzacyjnych zakątek ten wypiękniał i zyskał na atrakcyjności. Uroku dodaje mu porośnięta winoroślą południowa ściana budynku seminarium, który - choć powstał w latach 1983-1987 - doskonale współgra z zabytkowymi budowlami klasztoru.

Pałac Opatów, wokół którego powstał park, zbudowano na wschód od kościoła klasztornego. Rezydencja składa się z dwóch podobnych rozmiarami budynków. Skrzydło wschodnie, zwane Starym Pałacem Opatów, pochodzi zapewne z XV wieku. W piwnicach zachowało się gotyckie sklepienie krzyżowe. Przetrwały też fragmenty średniowiecznych murów, dziś częściowo odsłonięte. Budynek został zniszczony wraz z klasztorem w 1577 roku przez gdańskich żołnierzy. Kronika oliwska wspomina, że dwa lata później opat Geschkau przeniósł się do wnętrz "domu książęcego, gdzie zwykli mieszkać dawni fundatorzy klasztoru". Trudno orzec, kiedy powstała tradycja mówiąca, że Stary Pałac Opatów powstał w miejsce dawnej rezydencji klasztornej, ale nie można znaleźć dowodów potwierdzających owo przekonanie. W rezydencji opackiej z pewnością gościł król Zygmunt III Waza kilkakrotnie odwiedzający Oliwę. 10 marca 1637 roku, na polecenie opata Grabińskiego, rozpoczęto budowę nowego, południowego skrzydła rezydencji. W siedzibie opata gościła królowa Maria Ludwika zdążająca w 1646 roku na spotkanie z królewskim małżonkiem Władysławem IV. Na pewno też korzystały z pałacu poselstwa długo paktujące w Oliwie nad szczegółami porozumienia pokojowego w 1660 roku. Skrzydło południowe zostało przebudowane przed rokiem 1740 na polecenie opata Franciszka Zaleskiego, a w niedługi czas potem, bo już w latach 1754-1756, przez Efraima Szregera na polecenie opata Jacka Rybińskiego. Powstał wtedy rokokowy, dwukondygnacyjny budynek nakryty mansardowym dachem z lukarnami, wysuniętym trzykondygnacyjnym ryzalitem i podcieniami. Ściany ozdobiono stiukowymi ornamentami. Chyba najbardziej okazałym pomieszczeniem pałacu była sala muzyczna na piętrze z rokokowymi sztukateriami. Budynek nazywany Nowym Pałacem Opatów przylega do muru obronnego otaczającego klasztor.

Po śmierci Rybińskiego w pałacu rezydowali ostatni opaci oliwscy z rodu Hohenzollern-Hechingen. Po kasacie klasztoru i śmierci Józefa Hohenzollerna pałac przeszedł na własność króla pruskiego. W 1869 roku tytuł własności pałacu i parku otrzymała bratanica ostatniego opata, Maria Hohenzollern-Hechingen. Pochodząca po kądzieli z rodu Wejherów, księżniczka mieszkała w pałacu do swojej śmierci w 1888 roku. W tym czasie zlikwidowano zachodnią część galerii podcieniowej. Po śmierci księżniczki budynek wykorzystywali urzędnicy pruscy, a potem administracja gminy oliwskiej. Próbowano zagospodarować reprezentacyjny, duży budynek pałacu. Rozważano nawet wykorzystanie go jako lokalu rozrywkowego. Gdy Oliwa została włączona w granice miasta Gdańska, pałac poddano renowacji i 1 maja 1927 roku otworzono w jego murach Państwowe Muzeum Historii Gdańska (Staatliches Landesmuseum für Danziger Geschichte), którego dyrektorem został Erich Keyser.

Wykorzystywany pod koniec wojny jako magazyn, pałac spłonął w 1945 roku. Długo stał nieodbudowany, strasząc wypalonymi murami. Odbudowę rozpoczęto w roku 1958 staraniem Muzeum Pomorskiego, które zamierzało otworzyć w pałacu Dział Etnograficzny. Po ukończeniu prac w 1965 roku faktycznie usytuowano tu muzeum, ale tylko w skrzydle południowym. W starszym, wschodnim skrzydle do lat dziewięćdziesiątych XX wieku mieścił się Instytut Budownictwa Wodnego PAN. Dopiero gdy instytut przeniósł się do innej siedziby, muzeum mogło wykorzystać pomieszczenia całego pałacu (obecnie w części wschodniego skrzydła mieści się także restauracja). Gromadzone zbiory pozwoliły na otworzenie w 1970 roku Działu Sztuki Współczesnej. Po przeniesieniu w roku 1988 zbiorów etnograficznych do Spichlerza Opackiego w pałacu powstał samodzielny Oddział Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego, prezentujący stałą ekspozycję sztuki współczesnej i czasowe ekspozycje tematyczne.

Budynek dawnego Spichlerza Opackiego znajduje się tuż obok powstałej w XVIII wieku zachodniej bramy parkowej. Jest to trzykondygnacyjny barokowy budynek zbudowany z porozbiórkowej cegły, z charakterystycznymi niedużymi oknami z półokrągłymi łukami. Powstał w 1723 roku, w miejsce dwóch wcześniejszych mniejszych spichlerzy, na polecenie opata Franciszka Mikołaja Zaleskiego. Data zakończenia budowy i herb opata widnieją na kartuszu umieszczonym nad zamkniętym półokrągłym łukiem wejścia. Po drugiej wojnie światowej mieściła się tu Składnica Konserwatorska. Przeprowadzane od 1982 roku prace adaptacyjne pozwoliły na otworzenie 30 maja 1988 roku Oddziału Etnograficznego Muzeum Narodowego w budynku spichlerza. Oprócz stałej ekspozycji, przedstawiającej kulturę materialną mieszkańców Pomorza, organizowane są także tematyczne wystawy czasowe.

Składnica Konserwatorska Muzeum Etnograficznego znalazła swoje miejsce w położonym nieopodal, mniejszym budynku. Parterowy, dwuskrzydłowy budynek z XVIII wieku to dawna stajnia i wozownia opacka. Pomiędzy budynkami spichlerza i wozowni przepływa Potok Oliwski nawadniający stawy. Dzisiejsza alejka, prowadząca od Pałacu Opatów przez mostek w kierunku północnego wyjścia z parku, była kiedyś główną drogą wyjazdową, dlatego w pobliżu niej znalazła się stajnia. Może w przyszłości wozownia będzie wykorzystywana do prezentowania eksponatów, teraz jednak pozostaje nieco w cieniu, oczekując lepszych czasów.

Na planie parku z końca XIX wieku widnieje jeszcze budynek położony po drugiej stronie alei, równolegle do stajni. Był to jeden z nieistniejących dzisiaj ozdobnych budynków parku nazwany rajskim mianem Elizjum.

Już poza granicą parku, w bezpośredniej bliskości jednego ze sztucznych pagórków usypanych na północno-wschodnim krańcu ogrodu, zobaczyć możemy klasycystyczny dworek. Około 1760 roku, na miejscu dawnego folwarku opackiego, wzniesiona została rezydencja przeznaczona dla twórcy oliwskiego parku. Dworek został przebudowany przez kolejnego ogrodnika - Jerzego Saltzmanna. Parterowy budynek został wzniesiony na planie prostokąta i nakryty dwuspadowym dachem. Po stronie południowej wysunięta przed ścianę, dwukondygnacyjna część budynku wsparta na kolumnach i zwieńczona trójkątnym frontonem, tworzy ganek, czy raczej portyk przed wejściem. Po północnej stronie budynku znajduje się również dwukondygnacyjny, płytki ryzalit zwieńczony trójkątnym frontonem. Na dziedzińcu przed głównym wejściem zachowały się słupki przedprożowe z początku XVIII wieku. W otoczeniu dworku znajdują się dawne zabudowania gospodarcze oraz większa willa mieszcząca obecnie przedszkole. Po wschodniej stronie wysadzanej drzewami alejki rozciąga się niemal aż do torów tramwajowych niezagospodarowany teren, który po utworzeniu tu skweru, nawet bardzo skromnego, mógłby stanowić przyjemną otulinę oliwskiego parku. Podobnie zresztą rzecz ma się z ciągnącymi się wzdłuż ulicy Opackiej pozostałościami po ogródkach działkowych. Teren ten aż prosi się o rewitalizację.

Po drugiej wojnie dworek został przejęty przez Skarb Państwa i użytkowany przez Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Ogrodowych. Pod koniec XX wieku posiadłość została wynajęta przez prywatną firmę budowlaną, która podjęła się gruntownej renowacji obiektu. W 2002 roku budynek stał się własnością wspomnianej korporacji. Oprócz siedziby firmy mieści się tu także Konsulat Republiki Węgierskiej.